kunst

Dé expo’s van het Rembrandt-jaar

In 2019 is het 350 jaar geleden dat Rembrandt van Rijn overleed. Een goede reden om zijn werk en zijn invloed op de internationale schilderkunst te eren. Het hele jaar door zijn grote tentoonstellingen gepland, waarbij elk museum zijn eigen spannende hoofdstuk vertelt uit het levensverhaal van deze legendarische kunstenaar uit de Gouden Eeuw. Een overzicht.

In het boek Canon van Nederland. Onze geschiedenis in 50 thema’s zijn slechts twee kunstenaars opgenomen: Rembrandt van Rijn en Vincent van Gogh. Terwijl ook de Fransen enige aanspraak op Van Gogh kunnen maken, is Rembrandt (1606-1669) tijdens zijn leven nooit buiten Nederland geweest. Hij is dan ook al eeuwen net zo onlosmakelijk verbonden met de Nederlandse kunst en cultuur als klompen, tulpen en stroopwafels. Herdenkingen van zijn geboorte- en sterfdag wisselen elkaar in steeds groter tempo af.

In het verleden was de aandacht voor Rembrandt nog tamelijk bescheiden. In 1956 werd zijn 350^ste geboortejaar herdacht met twee tentoonstellingen in het Amsterdamse Rijksmuseum en het Rotterdamse Museum Boijmans Van Beuningen. Ter gelegenheid van zijn 400^ste geboortejaar in 2006 organiseerde het Van Gogh Museum in Amsterdam de tentoonstelling Rembrandt en Caravaggio. Een grote monografische Rembrandt-tentoonstelling lag toen minder voor de hand, omdat al in 1991 in het Rijksmuseum een grote tentoonstelling te zien was van zijn schilderijen, tekeningen en prenten. In 2015 vond eveneens in het Rijksmuseum de indrukwekkende tentoonstelling De late Rembrandt plaats; het Mauritshuis in Den Haag had in 1999 een even indrukwekkende tentoonstelling aan zijn zelfportretten gewijd.

Voor een van de tentoonstellingen van 1956 had de Franse familie De Rothschild twee opvallende schilderijen van een echtpaar uitgeleend. De geportretteerden (levensgroot en in volle lengte uitgebeeld, een unicum in Rembrandts oeuvre) bleken Marten Soolmans te zijn, de zoon van een Vlaamse immigrant die zijn vermogen als suikerfabrikant had opgebouwd, en zijn vrouw Oopjen Coppit, een telg uit een oude, welvarende Amsterdamse familie. Dat was dus een verbinding van oud en nieuw geld, zoals dat wel vaker voorkwam in de Nederlandse Gouden Eeuw.

Het paar werd door Rembrandt in 1634 geschilderd, toen Oopjen zwanger was, een jaar na hun huwelijk. Eind 2016 werden de beide portretten voor 160 miljoen euro aangekocht door de Franse en de Nederlandse Staat gezamenlijk. Afgesproken werd dat de twee portretten afwisselend in het Rijksmuseum en het Louvre Museum zouden hangen, altijd samen en nooit gescheiden.

Aankopen of veilingen van Rembrandt-schilderijen waren altijd al groot nieuws, maar met die aankoop (vooral door het enorm hoge bedrag dat voor de doeken werd betaald) was de kunstenaar absoluut wereldnieuws geworden. En terwijl de vroegere tentoonstellingen toch in de eerste plaats voor kunstkenners en liefhebbers waren bedoeld, is Rembrandt tegenwoordig volledig gedemocratiseerd. Dat blijkt ook uit het feit dat Marten en Oopjen als plastic Playmobil-poppetjes te koop zijn, een eer die zij delen met de hoofdpersonen van Rembrandt’s Nachtwacht en het Melkmeisje van Johannes Vermeer

Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat het jaar 2019, 350 jaar na zijn overlijden, een themajaar is waarin Rembrandt op grote schaal en op allerlei manieren herdacht, toegelicht en uitgelegd wordt, op verschillende locaties in Nederland. Daarbij besteedt elk museum of instelling op eigen wijze aandacht aan de schilder.

De aftrap werd gegeven door het Fries Museum in Leeuwarden, de geboorteplaats van Rembrandts echtgenote Saskia van Uylenburgh. In de tentoonstelling Liefde in de Gouden Eeuw, die liep tot 17 maart 2019, stond Rembrandts portret van Saskia uit Kassel centraal. Dat schilderij, in 2000 uitgeroepen tot lievelingsschilderij van de inwoners van Kassel, werd nooit eerder uitgeleend.

Saskia en Rembrandt trouwden in 1634. Acht jaar later overleed zij, op de leeftijd van 29 jaar. Rembrandt voltooide dit portret kort na haar overlijden. Van hun vier kinderen bleef alleen Titus in leven. Op de tentoonstelling in het Fries Museum waren ook allerlei voorwerpen te zien die een rol speelden bij het zeventiende-eeuwse ritueel van hofmakerij en huwelijkssluitingen.

In het Amsterdamse Stadsarchief zijn tot 7 april onder de titel Rembrandt privé originele archiefdocumenten te zien die te maken hebben met Rembrandts familie, werk, opdrachtgevers en schuldeisers. Die documenten worden op moderne manier toegankelijk gemaakt met behulp van beeld en geluid.

Het Rijksmuseum tont tot 10 juni alle werken van Rembrandt uit eigen bezit. Dat komt neer op 22 schilderijen, 60 tekeningen en 300 prenten. En vanaf juli zal de Nachtwacht op zaal worden gerestaureerd, voor de ogen van het publiek dat het proces vanachter een glazen wand kan volgen. Teylers Museum in Haarlem zal in de zomer van 2019 het volledige etswerk van Rembrandt tonen.

In Museum Het Rembrandthuis in Amsterdam besteedt de tentoonstelling Rembrandts sociale netwerk tot 19 mei aandacht aan vrienden en kennissen van de schilder, onder andere aan zijn Leidse jeugdvriend de schilder Jan Lievens, de kunstkenner en Amsterdamse burgemeester Jan Six en de apotheker Abraham Francen, die Rembrandt in zijn moeilijke laatste jaren bijstond. Bovendien zullen daar van 21 september 2019 tot 16 februari 2020 nieuwe inzichten over ‘s mans schilderwijze worden gepresenteerd in de expositie Rembrandts techniek ontrafeld.

Leiden, de geboorteplaats van de schilder, zal zich op de jonge schilder richten. Ruim 40 schilderijen, 120 etsen en 20 tekeningen zullen van 3 november 2019 tot 9 februari 2020 in het geheel vernieuwde Museum De Lakenhal laten zien welke enorme ontwikkeling de schilder in de eerste tien jaar van zijn carrière doormaakte. Daar zal ook het recent gerestaureerde schilderij Laat de kinderen tot mij komen getoond worden, een werk dat kunsthandelaar Jan Six in 2014 als ‘een nieuwe en onbekende Rembrandt’ op een veiling in Keulen ontdekte.

Ook in het buitenland gevierd

En voor het geval iemand liever een Rembrandt-tentoonstelling in het buitenland bezoekt. De schilder wordt ook gevierd in de Verenigde Staten, Canada, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Abu Dhabi. Zo opende in februari in het nieuwe Louvre Museum in Abu Dhabi de tentoonstelling Rembrandt, Vermeer and the Dutch Golden Age. Het Parijse Louvre leende daarvoor een groot deel van de eigen Rembrandts uit.

Maar ook voor thuisblijvers is er voldoende Rembrandt-nieuws om in de leunstoel bij te houden. In november 2018 verscheen in het Leids Jaarboekje een artikel van de wiskundige Johan Zwakenberg, die de identiteit van de twee portretten van een onbekend echtpaar in de National Gallery of Art in Washington vaststelde. De man blijkt Frans van Schooten te zijn, een bekende Leidse hoogleraar in de wiskunde. Hij trouwde in 1652 met Magrieta Wijnants. De portretten werden ter gelegenheid van hun huwelijk waarschijnlijk bij Rembrandt besteld. Met andere woorden, het Rembrandt-onderzoek is nog steeds niet voltooid.

Je vindt een mooi overzicht van alle grote Rembrandt-exposities op www.codart.nl/rembrandt-2019

• Rembrandt
• Rembrandt van Rijn
• Rembrandtjaar